برسی ابعاد ماه رمضان و روزه داری
اگر کسی در ماه مبارک رمضان بدون عذر شرعی و از روی عمد در ملاء عام روزه خواری کند، در صورتی که نزد حاکم شرع ثابت شود، در مرتبه اول و دوم او را مجازات می کند. اگر باز هم به بی حرمتی نسبت به ماه رمضان ادامه دهد، در مرتبه سوم یا در مرتبه چهارم با اختلافی که در بین فقها وجود دارد اعدام می شود.( العروة الوثقى (سید یزدی)، ج دوم ص ۱۶۷)
روزه خوردنش حرام است و قضا و کفاره و مجازات دنیوی و اخروی دارد ایا جمله معروف لااکراه فی الدین که در سوره بقره ذکر شده است دچار خدشه و تناقض نمیشود ؟!
حبس و شلاق مجازات روزه خواری در ملأعام
در قانون مجازات اسلامی به صراحت در رابطه با جرم روزه‌خواری صحبت نشده است، اما در ماده ۶۳۸ این قانون آمده است که تظاهر به هر عمل حرامی در انظار عمومی، جرم است و دادگاه‌ها نیز براساس این ماده قانونی، حکم افراد مرتکب را صادر میکنند. براساس قانون مجازات اسلامی، هر کس علناً در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید به حبس از ۱۰ روز تا ۲ ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد .
روزه چیست ؟
بخشی از کردارهای دینی در برخی ادیان، مذاهب و مکاتب مانند اسلام، مسیحیت، یهودیت، بودیسم و بهائیت و جز آنها است. به معنای پرهیز از خوردن و یا آشامیدن از آداب مذهبی است که برای معتقدین به عنوان وسیله‌ای برای تقرب به خداوند، آمادگی برای مراسم مذهبی، پالایش بدن در راستای درک امور معنوی و در نتیجه جایگاه نیازهای معنوی را اعتلا بخشیده و خواسته‌های مادی را کوتاه می‌نمایند. افزایش اراده و کف نفس و نیز ایجاد حسّ شفقت نسبت به نیازمندان از ارزش‌های روزه به شمار می‌آیند. اما اشکال روزه داری در این ادیان بسیار متفاوت از یکدیگر است که ما نوع اسلامی ان را مدنظر داریم .
تاثیر روزه بر سلامت بدن
۹۸ درصد بدن ما را اب تشکیل داده و تاثیرات مثبت روزه داری که از جانب پژوهش گران صورت میگیرد معمولا با این پیش شرط است که اب برای بدن محدود نشود .
طبق پژوهش گروهی از متخصصان قلب در بیمارستان آمریکایی دوبی روزه ماه رمضان تاثیر مثبت بر شاخص لیپید میگذارد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. به گفته این گروه، LDL (چربی بد) به اندازه بالایی کاهش یافته و HDL (چربی خوب) افزایش می‌یابد. علاوه بر این طبق این پژوهش، روزه ماه رمضان کلسترول خون را کاهش می‌دهد.
طبق تحقیقات محققان انستیتوی قلب مرکز پزشکی اینترمونتین، روزه (به معنی محدودکردن کالری و محدود نکردن آب) دقت شود « محدود نکردن اب» سبب کاهش ابتلا به بیماری شریان‌های کرونری و دیابت میشود، و در تولید هورمون رشد نیز تأثیر دارد. این هورمون از عضلات حفاظت و تعادل متابولیسمی را حفظ میکند، پاسخی که با روزه تحریک و تسریع میشود. پروفسور بنجامین هورن مدیر این گروه تحقیقاتی معتقد است روزه‌گرفتن می‌تواند روزی به عنوان راه حلی برای پیشگیری از بیماری شریان‌های کرونری و دیابت تجویز شود .
(این نوع روزه داری در اسلام کاربردی ندارد و از فواید روزه داری اسلامی محسوب نمیشود)
گلوکز منبع اصلی تامین انرژی بدن است و برای سلامت مغز حیاتی است. هنگامی که بدن بیش از ۴ تا ۸ ساعت از دریافت گلوکز منع شود بدن به جای گلوکز از کبد ماده گلیکوژن که حالت ذخیره‌ای گلوکز است را استفاده میکند. در این وضعیت بدن بخشی از پروتین خود را نیز برای جبران کمبود سوخت مصرف میکند. این حالت تا حداکثر ۱۲ ساعت می‌تواند ادامه داشته باشد. پس از آن بدن از گلیکوژن موجود در عضلات استفاده میکند و تا چند روز از این منبع به دوام خود ادامه می‌دهد. اگر همچنان گلوکزی به بدن نرسد بدن در این هنگام به سوزاندن چربی‌های بدن روی می‌آورد. بدن چربی‌ها را به کتن تبدیل میکند و کتن به عنوان سوخت مغز تا رسیدن گلوکز استفاده میشود.
اثرات سوء روزه داری
نیاشامیدن آب به مدت طولانی باعث خشکی دهان، تشنگی مفرط، سردرد، خستگی، سرگیجه، کاهش ادرار و غلیظتر شدن آن، ضعف ماهیچه، کاهش انعطاف پذیری پوست، گودی چشم، کاهش عرق، افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون، هذیان گویی، کاهش سطح هوشیاری، یبوست و سنگ کلیه می شود.
از عوارض روزه اسلامی ضعف و افت فشار خون است و علائم آن افزایش تعریق، ضعف، خستگی، کم شدن انرژی، سرگیجه به‌ویژه هنگام برخاستن، ظاهر رنگ پریده و احساس افتادن است که این علائم بیشتر هنگام بعد از ظهر اتفاق می‌افتد.
روزه موجب دفع بیشتر نسبت به حالت طبیعی هماتوکریت، کراتینین، سروم آلبومین، سروم اوره میشود، همچنین توانایی شناختی در طول زمان روزه کاهش یافته سردرد و بدخلقی نیز افزایش می‌یابد گروهی از محققان کمبود خواب که به خاطر سحری رخ می‌دهد را بی‌تاثیر نمی‌دانند. همچنین میزان مراجعه به اورژانس در ماه رمضان به طرز قابل ملاحظه‌ای میان مسلمانان افزایش می‌یابد.
همچنین پژوهشی در الجزایر اشاره میکند که در روزهای عادی سال مردم در یک وعده مقادیر زیادی گوشت که کلسترین زیادی دارد ولی سبزیجات اندکی می‌خورند. این وضعیت در در ماه رمضان به بشترین حد خود می‌رسد، مردم برای بیش از ده ساعت در طول روز نمی‌خورند و نمی‌آشامند، و در بعد از ظهر بعد اش تا آن جا که بتوانند می‌خورند و می‌آشامند، و این منجر به غلیظ شدن صفرا میشود و محتملاً میزان ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش می‌یابد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که میزان سروم کلسترول، تیروکسین و اسید اوره در خون به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد .
روزه در برخی از بیمارانی که دوز بیش از حدی از استامینوفن را مصرف میکنند می‌تواند موجب مسمومیت‌های استامینوفنی شود .
مصرف قرص‌های ضدبارداری برای تاخیر در عادت ماهانه در ماه رمضان، به دلیل کاهش مقدار آب موجود در خون فرد، می‌تواند باعث لخته شدن خون در مغز شود. علاوه بر روزه داری، نوشیدن آب کم و یا فعالیت زیاد که دفع بیشتر آب بدن را به همراه دارد، زمینه ساز خطر لخته شدن خون در مغز است.
روزه‌داری در روزهای تابستان به‌دلیل طولانی‌بودن روزها و گرمای هوا منجر به کاهش اهدای خون تا ۵۰٪ میشود .
اثرات سوء ماه رمضان بر اقتصاد اقشار اسیب پذیر
بسیاری از اقشار مردم درامد شان حاصل کار روزانه و کسب حقوق روز مزد میباشد. به عبارت بهتر هر روز که فرد از کار کردن به هر دلیلی محروم ماند درامدش قطع میگردد. در ماه رمضان بازار کار به شدت دچار رخوت و رکود میشود و کارگران روز مزد و افرادی که کارشان مستلزم تحرک بازار است از در امد خود محروم میشوند و ان عده از انان که دچار خانه استیجاری، اقساط بانکی و هزینه های جاری زندگی هستند با مشکلات زیادی برای پرداخت هزینه ها مواجه میشوند .
در این ماه افرادی که شغلشان از فروش خوراکی جات تامین میشود نظیر ساندویچ فروش ها فعالیت شان غیر مجاز میشود و با فعالیت غیرمجاز اغذیه فروشی ها به طور جدی برخورد می شود و قانون این مسئله را که شخص اجاره مغازه و اجاره خانه و هزینه های زندگی خود را در این ماه چگونه تامین کند مورد اهمیت قرار نمیدهد و برای رضایت خداوند و روزه داران مغازه او را پلمپ میکند!
روزه داری مورد انتقاد شاعرانی چون سعدی نیز بوده است :
کسی را بود روزه داشت
که درمانده را دهد نان و چاشت
وگرنه چه حاجت که زحمت بری
زخود بازگیری و هم خود خوری
گذری بر شکل گیری روزه داری در اسلام
آنچه در بیشتر منابع اسلامی دیده میشود این است که روزه داری در سال دوم هجرت با نزول آیه ۱۸۳ سوره بقره به مسلمانان ابلاغ شده است.
برخی نیز زمان آن را در سال اول هجری می‌دانند.
برخی نیز بدون این‌که اشاره‌ای به تاریخ واجب شدن روزه داری بکنند، گفته‌اند: با نزول آیه ۱۸۳ سوره بقره، روزه بر مسلمانان واجب شد.
اما روزه داری در ماه رمضان تا پیش از اسلام نیز در بین اعراب بادیه نشین رایج بوده است و شواهد تاریخی نشان از آن دارد که سنت روزه داری توسط اسلام پذیرفته شده است و اسلام خود ابداع کننده آن نیست.
تقویم قمری که اعراب از آن استفاده میکنند در واقع تقویم عبری است که ابداع کننده آن یهودیان هستند و آن را دویست سال پیش از اسلام ابداع کرده بودند و در جزیرة العرب هم مورد استفاده قرار می گرفت، با این تفاوت که اعراب پس از اسلام در این تقویم تغییراتی ایجاد کردند که این تغییرات باعث بهم ریختگی نظم آن و جابجایی ماه های سال شد و آن حذف ماه سیزدهم با نام " نسی" است.
هر سال قمری ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۸ دقیقه است و از سال شمسی ۱۰ روز و ۲۱ ساعت و ۱۱ دقیقه کوتاه تر است.
تا پیش از اسلام سالهای قمری را یک دوره ۱۹ ساله در نظر میگرفتند که برخی سالهای آن را کبیسه و سیزده ماهه قرار میدادند. در این دوره ۱۹ ساله سال سوم،ششم،هشتم، یازدهم، چهاردهم، هفدهم و نوزدهم، ۱۳ ماهه بودند.
این عمل باعث میشد ماه های قمری در جای خود ثابت بمانند، همانند ماه های شمسی که ثابت هستند و فروردین همواره اولین ماه بهار است و اسفند آخرین ماه زمستان.
در سال دهم هجری آیه ای نازل شد که این روش محاسبه تقویم را کار کفار دانسته و دستور داد که همه سالها بایستی فقط ۱۲ ماه داشته باشند. آیات ۳۶ و ۳۷ سوره توبه:
إِنَّ عِدَّةَ الشهُورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشرَ شهْراً في كتَبِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السمَوَتِ وَ الأَرْض مِنهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌذَلِك الدِّينُ الْقَيِّمُفَلا تَظلِمُوا فِيهِنَّ أَنفُسكمْوَ قَتِلُوا الْمُشرِكينَ كافَّةً كمَا يُقَتِلُونَكُمْ كافَّةًوَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ(۳۶) إِنَّمَا النَّسيءُ زِيَادَةٌ في الْكفْرِيُضلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا يحِلُّونَهُ عَاماً وَ يحَرِّمُونَهُ عَاماً لِّيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّمَ اللَّهُزُيِّنَ لَهُمْ سوءُ أَعْمَلِهِمْوَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكفِرِينَ(۳۷)
ترجمه آيات: بدرستي كه عدد ماهها نزد خدا دوازده ماه است ، در همان روزي كه آسمانها و زمين را آفريد در كتاب او چنين بوده ، از اين دوازده ماه چهار ماه حرام است ، و اين است آن دين قويم ، پس در آن چهار ماه به يكديگر ظلم مكنيد ، و با همه مشركين كارزار كنيد همانطور كه ايشان با همه شما سر جنگ دارند و بدانيد كه خدا با پرهيزكاران است ( ۳۶) .
نسيء گناهي است علاوه بر كفر ، و كساني كه كافر شدند بوسيله آن گمراه ميشوند ، يكسال آن ماهها را حرام ميكنند و يكسال را حلال ، تا با عده ماههائي كه خدا حرام كرده مطابق شود ، پس ( اين عمل باعث ميشود كه ) حلال كنند چيزي را كه خدا حرام كرده ، ( آري ) اعمال بدشان در نظرشان جلوه كرده و خداوند مردمان كافر را هدايت نميكند ( ۳۷) .
در توجیه این عمل مفسران قرآنی بیان داشته اند که اعراب با استفاده از ماه نسی ماه های حرام را جا به جا میکردند و اسلام به این علت با آن مخالفت داشت. اعراب در طی سال ۴ ماه را به عنوان ماه حرام مشخص کرده بودند که در آن نمیجنگیدند. ذی القعده، ذی الحجه، محرم و رجب.
مسلمانان مدعی شدند وجود ماه سیزدهم باعث میشود زمان دقیق روزهای حرام سال به درستی مشخص نباشد و حرام و حلال خدا به درستی رعایت نشود، در صورتیکه تقویم قمری یهودی حساب دقیق ماه ها را حفظ میکرد.
اما حقیقت این است که اعراب با این عمل بدنبال خارج شدن از سلطه تقویم یهودی بودند همانطور که قبله را از بیت المقدس به مکه تغییر دادند و در واقع با دلایل سیاسی این اتفاق رقم خورده است.
دیگر تغییری که مسلمانان در تقویم قمری عبری ایجاد کردند جابجایی ماه های اول سال بود. در تقویم قمری عبری ربیع‌الاول به عنوان ماه اول سال در نظر گرفته شده و ربیع الثانی دومین ماه است که مطابق با فروردین و اردیبهشت در تقویم شمسی است.
آنچنان که عباس اقبال آشتیانی در کتاب تاریخ ایران پس از اسلام در صفحه ۳۲۴ آورده است، در دوره خلافت عمر بن خطاب به توصیه علی بن ابی طالب ماه محرم به عنوان اولین ماه سال برگزیده شد و پس از آن صفر که تا به امروز نیز تقویم قمری بدین صورت است.
حالا اگر تقویم قمری عبری را با تقویم شمسی مطابق کنیم و به برخی از معانی این ماه ها توجه کنیم درمیابیم چرا اعراب پیش از اسلام ماه رمضان را به گرسنگی و ریاضت میگذراندند.
ربیع‌الاول ( بهار اول)= فروردین
ربیع الثانی (بهار دوم) = اردیبهشت
جمادی الاول= خرداد
جمادی‌الثانی
(جمادی به معنای سخت شدن زمین اشاره دارد که مفهوم آن سفت شدن زمین بخاطر کاهش بارش است)= تیر
رجب( واژه ای عبری به معنای خورشید، گرما، تابستان) = مرداد
شعبان = شهریور
رمضان (واژه ای عبری به معنای سوزان، گرمای شدید) = مهر
شوال(ماه هشتم سامی به مفهوم کاهش گرما) = آبان
ذیقعده = اذر
ذیحجه ( ماه مناسک حج، به دلیل خنک شدن هوا) =دی
محرم= بهمن
صفر=اسفند
به این ترتیب درمیابیم ماه های اول سال قمری عبری مصادف با بهار بوده و بارش زمستانی و بهاری باعث رونق کشاورزی و دامداری و سرسبزی جلگه ها و وفور غذا برای قبایل بوده است. هر چه ماه ها جلوتر می آمدند هوای این منطقه رو به گرمای شدید میرود تا جایی که خشکی و گرمای هوا باعث می‌شده است محصولات کشاورزی و دامداری کم شود و قبایل از آذوقه و ذخایر پیش از اغاز ماه های گرم و سوزان استفاده کنند.وقتی که به ماه رمضان میرسیدند ذخایر و آذوقه غذایی به شدت کاهش یافته بود و چاره ای جز جیره بندی آن نداشتند تا این ماه را از سر بگذرانند. آنها با روزه داری نظمی در این جیره بندی خود حاصل میکردند و خوردن و آشامیدن را محدود به ساعاتی از شبانه روز میکردند.
پس از ظهور اسلام، مسلمانان بر این سنت به عنوان بخشی از مناسک مذهبی نگریستند و به آن رنگ و بوی مذهبی دادند.سنتی که تا به امروز باقیمانده است.
رضا ادبیان
